به گفته دکتر فاطمه محرری؛ فوق تخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، هر کودکی الگوهای رفتاری مخصوص به خود را دارد.  به طرز رفتار و تمایل به نوعی از شیوه های رفتاری خلق و خو گفته می شود که معمولا تا آخر عمر همراه فرد است. گرچه واکنش والدین، مراقبین و اطرافیان کودک می تواند تا حدی این خصلت را تعدیل کند اما به طور کلی قابل تغییر نیست. با توجه به تحقیقات گسترده طی سالیان محققان به این نتیجه رسیده اند که خلق و خو هر فردی در زمان تولد مانند لوحی خالی نیست که بتوان هر نوع نقشی ایجاد کرد. البته مانند قالبی محکم نیز نخواهد بود که قابلیت تغییر را نداشته باشد.

شیوه تربیتی و الگوگیری از والدین قطعا می تواند مؤثر باشد. چه مشخصات رفتاری کودک شبیه والدین باشد یا نه، درک این سبک سرشتی به آنها کمک می کند تا انطباق بیشتری با فرزند خود داشته باشند و موفق تر عمل کنند.

بر اساس یک تقسیم بندی از نظر سرشت اخلاقی، 10% کودکان دشوار هستند که انطباق ضعیفی با محیط دارند، حساس هستند و الگوی خواب و بیداری نامنظمی دارند. 40% کودکان آسان هستند که بر خلاف گروه قبل به خوبی با محیط سازگاری پیدا می کنند و الگوی خواب و بیداری منظمی دارند. بقیه کودکان در طیفی مابین این دو گروه قرار می گیرند.

در مورد تربیت دخترها و پسرها تفاوت خاصی وجود ندارد بلکه والدین باید با توجه به شرایط روحی و زیستی فرزند خود بهترین شیوه تربیتی و روش های تشویق و تنبیه را برگزینند.

نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که والد خوب بودن حالتی اتفاقی نیست و نیاز به کسب دانش و مهارت و گذر زمان دارد. دیدگاه هر والد وابسته به والدین خود، اطرافیان و محیط زندیگی باشد و گاه حتی انتظار والدین تحت تاثیر این شرایط قرار می گیرد.

 در بیشتر خانواده ها والدین دغدغه های مشترکی نسبت به فرزندان دارند اما باید توجه داشت که هر خانواده شرایط خاص خود را دارد که نیازمند دقت است.

والدین باید به فرزند خود توجه کافی داشته باشند و بدانند که برقراری ارتباط نزدیک با او بسیار سازنده و مهم است. رفتارهای مثبت کودک را حتما تشویق کنند زیرا در غیر این صورت به تدریج کاهش می یابد.

از طرفی والدین باید از خود نیز انتظار واقع بینانه داشته باشند و توجه کنند که در تربیت صحیح کودک، هدف والد با کفایت و خوب است نه والد ایده آل. در واقع اگر والدین از خود یا فرزند انتظار غیر واقعی داشته باشند دچار جدال دائمی با خود، استرس و احساس گناه می شوند چرا که انسان ممکن الخطاست. علاوه بر این، بی توجهی نسبت به رفتارهای کودک و تصور بهبود آنها در آینده نیز اشتباه است زیرا در این صورت به جای پیدا کردن راه حل، صورت مسئله پاک شده است. والدین باید نحوه برخورد صحیح با مشکلات را بدانند و توجه کنند که برخورد نادرست مشکل را تشدید خواهد کرد. رفتارهای مثبت کودک حتما نیازمند تشویق و انگیزش مثبت است و سعی شود تا رفتارهای بد نیز  بدون توسل به تنبیه بدنی اصلاح گردد.

اصول مهم رفع مشکلات خانواده

شکی نیست که زن و شوهری که از دو خانواده متفاوت با هم ازدواج کرده اند، پس از بچه دار شدن نیز برای تربیت فرزند راهکارهای مختلفی داشته باشند و در این مسیر دچار تعارضاتی شوند. یکی از مهم ترین نکات در مدیریت رفتار کودک، ارائه پیام های تربیتی واحد و اجتماع نظر در مسائل مختلف است. گرچه اختلاف نظر بین والدین امری طبیعی است اما به هیچ وجه نباید در حضور فرزند مطرح شود.

اما مهم ترین نکات تربیتی از دیدگاه این استاد دانشگاه عبارتند از:

انتظارات واقع بینانه داشته باشید.

خطا و یادگیری در طول زمان امری طبیعی است به همین دلیل تقاضاهای غیر منصفانه نداشته باشید. همسر و فرزند خود را درک کنید و انتظار رفتارهای معقول نه انتظار بهترین را از فرزند خود داشته باشید.

از فرزندتان لذت ببرید.

هر روز زمانی را برای لذت و همراهی فرزدتان اختصاص دهید. از او بپرسید که در طول روز چه کارهایی انجام داده و از فعالیت های خود نیز برایش تعریف کنید. گذراندن زمان همراه کودک در تربیت بسیار مهم است و نشان دهنده اهمیت فرزند از سوی والدین است.

از بحث و درگیری در حضور فرزندان بپرهیزید.

کودکانی که ناظر نزاع والدین هستند معمولا از داد و فریاد برای حل مشکلات استفاده می کنند و در برخورد با دیگران دچار دردسر می شوند.

نقش ها را با هم تقسیم کنید.

به یاد داشته باشید که هر دو والد در قانون گذاری و تربیت فرزندان مسئولیت دارند و باید با هم هماهنگ باشند. بر سر مسائل تربیتی به توافق برسید تا راحت تر بتوانید مشکلات را حل کنید.

شدیدا مراقب ارتباط با همسر باشید.

احترام و توجه به یکدیگر را به خاطر داشته باشید. بکوشید همان طور که پیش از بچه دار شدن از بودن در کنار هم لذت می بردید، الان نیز از هر فرصتی برای کسب احساس مطلوب در کنار همسر و فرزندان استفاده کنید.

در حل مشکلات با هم باشید.

زمانی که کودکان ببینند پدر و مادر در کمال آرامش مشکلات را حل می کنند، الگوی مناسبی خواهند داشت و روش های صحیح حل مسائل را می آموزند.

از خودتان مراقبت نمایید.

هر پدر و مادری نیاز دارد که برای نیازهای خود وقت بگذارد. در کنار مراقبت صحیح از فرزند، مراقبت از خود را نیز به عنوان امری مهم در نظر بگیرید. برای کسب آرامش زمانی را به کارهای مورد علاقه مانند گوش دادن به موسیقی، شرکت در جمع دوستان یا جلسات مذهبی، انجام کارهای هنری و... اختصاص دهید. مطمئن باشید که هیچ آسیبی به فرزند وارد نمی شود زیرا والدی که آرامش و سلامت جسمی و روحی دارد با نشاط تر ، پر حوصله تر و پر انرژی تر است. در این صورت والدی بهتر و به حد کافی خوب برای ارتباط با فرزند است.

کمک بگیرید.

هر فردی برای تربیت و بزرگ کردن فرزند نیاز به حمایت و کمک دارد پس از تجربیات والدین خود، اطرافیان و دوستان بهره ببرید. ارتباطات اجتماعی خود را افزایش دهید. در واقع خانواده های منزوی نه تنها خود مهارت فرزند پروی مطلوب را نخواهند داشت بلکه کودکان آنها نیز مهارت اجتماعی را فرا نمی گیرند. حفظ ارتباط اجتماعی با دوستان و نزدیکانی با موقعیت اجتماعی یکسان در تربیت فرزند بسیار کمک کننده است.

خصوصیات رفتاری دخترها و پسرها

دکتر محرری نظر والدین را به این نکته جلب می کند که تفاوت کلی در تربیت فرزندان دختر و پسر وجود ندارد و تنها شامل جزئیات رفتاری آنها می شود. دکتر محرری به والدین توصیه می کند تا خصوصیات زیستی، جسمی و روحی فرزند خود را بشناسند و روش های تشویقی و تنبیهی مناسبی را به کار گیرند. البته در اعمال شیوه های تربیتی باید به تفاوت های ظاهری نیز توجه شود.

معمولا دخترها خصوصیات روانی رفتاری درونی تر و پسرها برونی تر دارند. شیطنت، مقابله جویی، نافرمانی و لجبازی در پسرها بیشتر است در حالی که نمود این خصایص در دخترها با کاهش اعتماد به نفس و اضطراب است.

پسرها آسیب پذیرترند و دخترها در مقابل ناسازگاری و فشارهای خانوادگی تحمل بهتری دارند.

مشکلات یادگیری وتکلم در مدرسه در پسرها بیشتر است.

دخترها از نظر جسمانی زودتر به بلوغ می رسند که خانواده ها باید این مسئله را مد نظر داشته باشند.

توانایی های کلامی در دخترها زودتر دیده می شود و توانایی های دیداری فضایی مانند خواندن نقشه در پسرها بهتر است.

پسرها کنجکاو و جستجوگر هستند وعلاقه به شرکت در بازی های مخاطه آمیز دارند. از نظر رشد عاطفی و اجتماعی پسرها پرخاشگری فیزیکی دارند اما دخترها خواسته والدین را زودتر اجابت می کنند و همکاری بهتری با همسالان دارند.

پسرها بازی های پرهیجان و دخترها بازی با عروسک ها و حیوانات خانگی را ترجیح می دهند.

از نظر گفتاری دخترها تمایل به صحبت کردن زیاد، ارائه پاسخ های طولانی و گوش دادن به سخنان والدین را دارند اما پسرها به پاسخ های کوتاه بسنده می کنند و ترجیح می دهند زمان را برای بازی اختصاص دهند.

ممکن است عکس این خصوصیات در دخترها و پسرها دیده شود که امری طبیعی بوده و نگران کننده نیست مگر اینکه مدت طولانی ادامه یابد. البته تربیت فرزند باید متناسب با جنسیت او باشد تا هویت کودک به درستی شکل بگیرد و آسیبی به هویت وی وارد نشود.

توصیه پایانی به خانواده ها این است که با توجه به همه این نکات اما نیاز به محبت در همه کودکان مساوی است. والد به حد کافی خوب ویژگی های رفتاری، جسمانی و تکامل روانی فرزند خود را می شناسد، متناسب با آنها انعطاف به خرج می دهد و شرایط مناسب را برای رشد فرزند مهیا می کند.